Biyografi Nedir ? Kime Yazılır ?

BİYOGRAFİ
edebiyat, sanat,
siyaset, ticaret vb. alanlarda haklı bir üne kavuşmuş, tanınmış
insanların hayatlarını, eserlerini, başarılarını okuyucuya duyurmak amacıyla yalın bir
dille, tarafsız bir görüşle yazılan inceleme yazılarına hayat hikâyesi (biyografi) denir.

ÖZELLİKLERİ
1-Yaşamı yazılan kişinin kendisi tarafından değil,
onunla ilgili araştırma yapan, bilgi ve
belgelere ulaşan veya onun yaşamına yakından tanıklık etmiş kişiler
tarafından kaleme alınır.
2- Tarafsız ve gerçekçi olunmalıdır.
3-bilgi. Belge, tanık ve kanıtlara
dayandırılmalıdır.
4- Kronolojik sıra izlenebilir.
5- Kişiyi tüm
yönleriyle tanıtır. Kişinin önemi, değeri, benzerlerinden farkı
belirlenmelidir.
6- Öznel bir tutum izlenmemeli, kişinin yaşamı aşırı
yerme ve övmelerden uzak tutulmalıdır
7- Açık, sade bir dil
kullanılır.
8-divan edebiyatında şairleri anlatan bu eserlere,
"Tezkire" denirdi.
9-Türün ünlüleri;
Mithat Cemal Kuntay, Şevket Süreyya Aydemir.

*Ünlü bir kişinin hayat
hikâyesini yazacak kimse, geniş bir
araştırma yapar. Şayet kişi sağ ise ona hayatıyla,
çalışmalarıyla, eserleriyle ilgili sorular
sorar ve aldığı cevapları not eder (veya kaydeder.); bunlardan yazısında
yararlanır. Kişi hayatta değilse, onun hayatını (varsa belgeleriyle birlikte) etraflıca
araştırır. Nasıl ünlü olduğunu, nasıl başarılı olduğunu; (varsa) eserlerini dikkatlice
inceler. Bütün bu veriler ışığında kronolojik olarak veya kendine özgü
bir üslûpla hayat hikâyesini yazar.

*Çoğu
zaman bunlarda, sanatçı kendisiyle beraber aile
büyüklerinden, çevreden, aile içi
durumlardan da söz eder.

Ünlü kişilerin hayatlarını
konu alan, bunları roman tarzında işleyen
edebî yazıLara biyografik roman denir.

Bir kişinin hayatını
ayrıntılı olarak veren kişisel biyografi kitapları olduğu gibi, birden
çok kişinin hayat hikâyelerini bir araya getiren genel biyografi
eserleri de vardır. Örneğin antolojilerde, ansiklopedilerde, yıllıklarda
birden çok kişinin biyografileri çok kısa olarak ana hatlarıyla
verilir. Bu eserlerde ya da yazarın kitabının arka kapağında veya iç
sayfasında yer alan biyografiler genellikle kısadır. Ayrıntıları atılmış
daha çok doğum ölüm tarihleri, doğum yerleri, bitirdikleri okullar,
çalıştıkları işler, yazdıkları eserler ve önemli başarıları anılmakla
yetinilir. Her döneme, her mesleğe ve her millete ait kişilerin
biyografilerini veren eserlere evrensel biyografi, bir millete ait
kişilerin biyografilerini verenlere ulusal biyografi, bir bölgeye mensup
kişilerin biyografilerinin toplandığı eserlere bölgesel biyografi,
belli bir mesleğe mensup kişilerin yer aldığı eserlere meslekî
biyografi, belli bir dönemde yaşayanların hayat hikâyelerinin verildiği
eserlere de dönem biyografisi denir. Dönem biyografisine çağdaş
insanların yer aldığı Who's Who? (Kim Kimdir?) adlı eseri
gösterebiliriz.


Biyografiler yazım tekniğine göre de
farklılıklar arz etmektedir. Bunları kısaca şöyle sınıflandırabiliriz:
a.
Bilimsel biyografi: Biyografik bilgileri kronolojik bir sıra
içerisinde, alt başlıklar halinde, onun dönemi içindeki konumunu,
getirdiği yenilikleri, gösterdiği başarıları, eserlerini, eserlerinin
değişik özelliklerini eleştirel bir tutumla, belgelere, araştırma ve
incelemelere dayalı olarak veren çalışmalara bilimsel biyografi ya da
biyografik monografi denir. Bu tür eserlerde kişinin doğumu, yetişmesi,
öğrenimi, çalışma hayatı, türlerine göre eserleri, eserlerinin önemi,
şekil ve muhteva özellikleri, başarıları, ödülleri ve başka özellikleri
bölümler halinde verilir. Bilimsel biyografi türüne şu örnekler
verilebilir: Mehmet Kaplan, Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser (1971);
İsmail Parlatır,

b. Biyografik roman: Ünlü
kişilerin hayatlarını konu alan, bunları roman tarzında işleyen edebî
yazıLara biyografik roman denir.

roman, hikâye gibi tahkiye
kurgusu içerisinde, olay anlatımı üslûbuyla kişiyi bir roman kahramanı
gibi olayların içindeki konumlarıyla sunan eserlere de edebî biyografi
ya da biyografik roman denir. Biyografik romanlarda kişinin ruhsal ve
fiziksel özellikleri, davranışları, duyguları, düşünceleri, tepkileri,
tavır alışları, giyinişi gibi pek çok değişik özellikleri ayrıntılı
olarak verilip bir anlamda onun portresi çizilir. Hayatı içerisinde
canlı, yaşayan bir kişilik olarak sergilenir. Buna örnek olarak M. Emin
Erişirgil'in Mehmet Akif /İslâmcı Bir Şairin romanı (1956); Tahir
Alangu'nun “Ömer Seyfettin “(1968) adlı eserleri verilebilir. Ayrıca
Oğuz Atay'ın “Bir bilim Adamının romanı” (1975) adlı romanı da bu türün
en iyi örneklerindendir. Yazar bu romanında hocası Mustafa İnan'ı merkez
alarak bir dönemin idealist neslinin hayatını yansıtmıştır.

c.
Nekroloji: Ölen ünlü bir kişinin hemen ölümünden sonraki
günlerde genellikle gazete ve dergilerde yakın çevresinde yer alan
kişiler tarafından onun üstün niteliklerinin, erdemlerinin,
çalışmalarının ve diğer özelliklerinin anı üslûbuyla anlatıldığı
yazıLara denir. Bu yazılar bir anlamda öleni çok seven birinin ağıtları,
duygusal, öznel açıklamalarıdır.
Bu tür yazıLara örnek olarak Yahya
Kemal'in ölümü dolayısıyla kaleme alınmış şu yazıları verebiliriz: Vehbi
Cem Aşkun, "İstanbul Aşığını Kaybetti" (Dün-ya, 5 Kasım 1958); Nimet
Behsuz, "Büyük Şairin Arkasından" (Yeni Gün, 3 Kasım 1958); Cenap
Gedikoğlu, "Bir Dev Şair Göçtü" (Yeni Gün, 5 Kasım 1958).

TARİHİ
GELİŞİMİ:
türk edebiyatında ilk biyografik eser, Malik
Bahşi'nin Feridüddin-i Attar'dan çevirmiş olduğu
“Tezkiretü'l-Evliya”dır.

Daha çok mesleklerine göre düzenlenmiş
ve birden fazla kişinin biyografisinin yeraldığı Tezkire, menakıb,
vefeyat, devha, sefine, tuhfe, hadika, fihrist, silsilename, şairname,
gazavatname, sicil gibi adlar altında birçok eser kaleme alınmıştır.
Menakıpname ya da velâyetname denilen eserlerde tarikat büyüklerinin,
evliyaların, pir ve şeyhlerin olağanüstü halleri, kerametleri ve diğer
kişisel özellikleri anlatılır.

Yayımlanmış bazı menakıpnamelere
şu örnekler gösterilebilir: Hacımsultan Velâyetnamesi (Rudolp Tschudi);
Hacı Bektaş Velâyetnamesi (Erich Gross).Vakayinamelerde de birçok devlet
adamının biyografilerine ait malzemeler bulmak mümkündür.

Şuara
Tezkireleri:
Şairlerin biyografilerine, eserlerine yer
veren, şiirleri hakkında değerlendirmelerin bulunduğu eserlere şuara
tezkiresi denir.



OTOBİYOGRAFİ
Kişinin
kendi hayatını anlattığı yazıya otobiyografi denir. Otobiyografide
doğumdan itibaren otobiyografinin yazıldığı ana kadar yaşananlardan
anlatmaya değer olanlar yazılır. edebiyat, sanat, siyaset, spor vb.
alanlarda ünlü bir kişi; diğer insanlarca bilinmeyen yönlerini,
başarısını nelere borçlu olduğunu ve nasıl kazandığını anlatmak amacıyla
otobiyografisini yazar. otobiyografi her ne kadar öznel bir anlayışla
kaleme alınsa da gerçEkler göz ardı edilmemelidir.



MONOGRAFİ:
Ünlü
bir kimsenin hayatını, kişiliğini, eserlerini, başarılarını
ayrıntılarıyla ele alan veya bilimsel bir alanda özel bir konu ya da
sorun üzerine yazılan inceleme yazısına monografi (tek yazı) denir.
Monografide herhangi bir yer, bir eser, bir yazar, Tarihî bir olay,
bilimsel bir alana ait bir sorun özel bir görüşle veya bakış açısıyla
değerlendirilebileceği gibi bir konu üzerinde derinlemesine bir inceleme
de yapılabilir.

portre
Bir kimseyi
karakteristik özellikleriyle okuyucuya tanıtmak amacıyla yazılan edebî
yazıLara portre denir. Kişinin sadece dış görünüşünün (boyunun, yüzünün,
giyinişinin, hareketlerinin...) anlatıldığı portreye fizikî portre; iç
dünyasının, alışkanlıklarının, duygularının, fikirlerinin, zayıf
taraflarının... anlatıldığı portreye ruhî portre (tinsel, moral portre)
denir. Çoğu zaman fizikî portre ile ruhî portre iç içe verilir.
Fizikî
portre; kişiyi diğer insanlardan ayıran dış özellikleri iyi bir
gözlemle belirlendikten sonra, uygun sıfatlar kullanılarak özgün bir
şekilde yazılır.
İç dünyanın anlatıldığı ruhî portrede ise; kişinin
ahlâkı, alışkanlıkları, düşünceleri ilginç bir üslûpla yazılır. Portreye
konu kolan kişiye ait, düşünceleri ve anlayışları daha etkili olarak
ortaya koymak için onun sözlerine de yer verilebilir.
Romanda olay
kahramanları değişik bölümlerde (yeri geldikçe) gerek dış görünüşleriyle
gerekse karakter özellikleriyle okuyucuya tanıtılır. Okuyucunun roman
kahramanlarını hayalinde canlandırması sağlanır. Bu yönüyle portre
bölümlerine, romanlarda daha çok rastlanabileceği gibi bağımsız bir
edebî tür olarak yazılmış portreler de vardır.

portre
örneği
ATATÜRK
****** her şart içinde kendisini empoze
edenlerdendi. Bakışında, jestlerinde, ellerinin hareketinde,
kımıldanışlarında ve yüzünün çizgilerinde bütün bir dinamizm vardı. Bu
dinamizm etrafını bir çeşit sessiz sarsıntı ile dolduruyordu. Öyle ki
birkaç dakikalık bir konuşmadan sonra bu mütevazı ve rahat adamın, bu
öğreticinin anında bir uçtan öbür uca geçebileceğini, meselâ en rahat ve
kahkahalı bir sohbeti keserek en çetin bir kararı verebileceğini ve
daha gücü bu kararı verdikten sonra yine aynı noktaya döneceğini
düşünebilirsiniz. En iyisi istim üzerinde bir harp gemisi gibi çevik,
harekete hazır bir dinamizm diyelim.

Ahmet Hamdi Tanpınar, Beş
Şehir’

otobiyografi
otobiyografi Bir
düşünürün, bir sanatçının kendi yaşam öyküsünü anlattığı eserdir. Kaynak
olarak kişi kendini ve aile büyüklerinden aldığı bilgileri kullanır.
otobiyografi yazmak çok güçtür, çünkü insanın kendinden sözederken
objektif olması zordur. Otobiyografiler sayesinde o kişinin sanatı,
düşünceleri, yaptığı işler hakkında bilgileniriz. Biyografiler aynı
zamanda iyi bir belgeseldirler. Bu alanda çalışacaklara ve yazarın
yaşadığı dönemin özelliklerine kaynaklık eder. Otobiyografileri okumak,
kendi deneyimlerimize bir yaşam deneyimini, yaşayanın ağzından katmak
demektir. Onların; başarılarının nedenlerini çözeriz.

Otobiyografinin
belirleyici özellikleri:
• otobiyografi düşünsel plânla
yazılır.
• otobiyografi, belgelere dayanılarak yazılır. Rivayetlere
ve tartışmalara yol açacak bilgilere yer verilmez.
• Derlenen
bilgiler bilimsel araştırma yöntemiyle bir araya getirilmelidir.
•
Biyografi yazarı objektif olmak zorundadır.